رسوب کالا در گمرک، گره ای کور در اقتصاد کشورمان است که سال هاست گریبانگیر فعالان اقتصادی و تجار بوده و تبعات منفی متعددی را به دنبال داشته است. کالای رسوبی، به کالایی اطلاق می‌شود که به دلایل مختلف، در فرایند ترخیص کالا از گمرک متوقف شده و به انبارهای گمرکی منتقل می‌شود. این معضل، نه تنها ضررهای مالی قابل توجهی برای صاحبان کالا به همراه دارد، بلکه می‌تواند به اعتبار و برنامه‌های تجاری آنها نیز لطمه بزند. در این مقاله از ایمن تجارت کارآمد، همراه شما خواهیم بود تا به زبانی ساده، به بررسی این پدیده و راهکارهای عبور از آن بپردازیم.
دلایل رسوب کالاها در گمرک چیست؟
1- تأخیر در تخصیص ارز
متأسفانه تخصیص ارز به واردکنندگان گاه با تأخیر مواجه می‌شود. این تأخیر به دلیل کمبود منابع ارزی، ناهماهنگی بین سامانه‌های ارزی و یا بروکراسی اداری رخ می‌دهد. در نتیجه، کالاها در گمرک منتظر تخصیص ارز می‌مانند و ترخیص آنها به تعویق می‌افتد.
تغییرات ناگهانی در سیاست‌های ارزی، ابهامات و نوسانات زیادی را در بازار ارز ایجاد می‌کند. این امر برنامه‌ریزی برای واردکنندگان را دشوار می‌کند و آنها را در بلاتکلیفی قرار می‌دهد. به عنوان مثال، ممکن است واردکننده‌ای برای کالای خود ارز نیمایی دریافت کرده باشد، اما به دلیل افزایش ناگهانی قیمت ارز، قادر به پرداخت حقوق و عوارض گمرکی نباشد. در این شرایط، کالا در گمرک رسوب می‌کند.
قیمت ارز نیما (سامانه نیما) که به عنوان مبنای محاسبه حقوق و عوارض گمرکی در نظر گرفته می‌شود، غالباً با قیمت واقعی ارز در بازار آزاد همخوانی ندارد. این عدم تطابق، رغبت واردکنندگان به ترخیص کالا با ارز نیما را کاهش می‌دهد و آنها را به انتظار کاهش قیمت ارز یا دریافت ارز با نرخ آزاد می‌اندازد.
فقدان شفافیت در فرآیند تخصیص ارز، ابهامات و گمانه‌زنی‌های زیادی را در بین فعالان اقتصادی ایجاد می‌کند. این امر، زمینه را برای سوءاستفاده و فساد فراهم می‌کند و به ناکارآمدی سیستم تخصیص ارز می‌انجامد.
2- مسائل مربوط به ثبت سفارش و مجوزها
یکی از موانع اصلی در ترخیص سریع کالا، بروکراسی اداری و زمان‌بر بودن مراحل ثبت سفارش است. این فرآیند شامل مراحل متعددی مانند ثبت درخواست، اخذ مجوزهای مختلف، استعلام از مراجع ذیصلاح و بررسی و تأیید نهایی توسط سامانه ثبت سفارش می‌شود. هر یک از این مراحل می‌تواند به دلیل نقص مدارک، عدم تطابق اطلاعات، ناهماهنگی بین سامانه‌ها و یا بروکراسی اداری، زمان‌بر و طاقت‌فرسا باشد.
علاوه بر فرآیند ثبت سفارش، ترخیص کالا نیازمند اخذ مجوزهای مختلف از مراجع گوناگون مانند وزارت صمت، سازمان غذا و دارو، استاندارد و غیره است. این تعدد مجوزها، فرآیند ترخیص را طولانی‌تر و پیچیده‌تر می‌کند. صاحبان کالا برای اخذ هر مجوز باید به مراجع مربوطه مراجعه و مدارک و مستندات لازم را ارائه دهند که این امر مستلزم صرف زمان و هزینه قابل توجهی است.
ابهامات قانونی و بخشنامه‌های متعدد در خصوص ثبت سفارش و مجوزهای مورد نیاز، زمینه را برای تفسیرهای مختلف و بروز مشکل فراهم می‌کند. این عدم شفافیت، صاحبان کالا را در معرض سردرگمی و نااطمینانی قرار می‌دهد و ممکن است منجر به توقف یا تاخیر در ترخیص کالا شود.
3- مشکلات مربوط به گمرک
یکی از بارزترین مشکلات گمرک، کمبود نیروی انسانی متخصص و باتجربه است. این کمبود به ویژه در بخش‌های کارشناسی و ارزیابی به وضوح مشاهده می‌شود و منجر به کند شدن روند بررسی و ترخیص کالا می‌گردد. علاوه بر این، کمبود تجهیزات و امکانات مدرن نیز در گمرک مشهود است. عدم استفاده از سامانه‌های نوین و الکترونیکی، فرآیندهای گمرکی را به شدت کند و طاقت‌فرسا می‌کند. به عنوان مثال، بسیاری از مراحل ترخیص کالا به صورت دستی انجام می‌شود که به هدر رفتن زمان و بروز خطاهای انسانی منجر می‌شود.
فرایندهای گمرکی در ایران به دلیل سنتی بودن و عدم استفاده از فناوری‌های نوین، بسیار کند و زمان‌بر هستند. بروکراسی اداری پیچیده، قوانین و مقررات دست و پاگیر و تعدد مراجع دخیل در ترخیص کالا، از جمله عواملی هستند که به کندی این فرآیندها دامن می‌زنند. به عنوان مثال، برای ترخیص یک کالا، صاحب کالا باید مراحل متعددی را در گمرک، بانک، وزارت صمت و سایر ارگان‌ها طی کند که این امر مستلزم صرف زمان و هزینه‌های هنگفت است.
متأسفانه فساد و رشوه‌خواری در برخی بخش‌های گمرک به یک معضل تبدیل شده است. این موضوع نه تنها روند ترخیص کالا را با مشکل مواجه می‌کند، بلکه زمینه را برای سوءاستفاده و تضییع حقوق صاحبان کالا فراهم می‌کند. وجود فساد در گمرک، اعتماد به این سازمان را خدشه‌دار کرده و به عنوان یک مانع بزرگ در مسیر تجارت و سرمایه‌گذاری عمل می‌کند.
4- مشکلات مربوط به صاحبان کالا
عدم آگاهی از قوانین و مقررات، عدم مدیریت صحیح زنجیره تامین و عدم تمکن مالی برای پرداخت حقوق و عوارض گمرکی، از جمله مشکلات مربوط به صاحبان کالا می‌روند.
ناآگاهی از قوانین و مقررات گمرکی، مانند پیچیدگی‌های مربوط به ثبت سفارش، تعرفه‌ها، مجوزها و تشریفات گمرکی، می‌تواند فرآیند ترخیص را به چالشی بزرگ برای صاحبان کالا تبدیل کند. این ناآگاهی، علاوه بر اتلاف وقت و هزینه، ممکن است به بروز خطا و جریمه‌های ناخواسته نیز منجر شود.
عدم مدیریت صحیح زنجیره تامین، شامل برنامه‌ریزی ضعیف، عدم هماهنگی بین بخش‌های مختلف زنجیره و عدم پیش‌بینی دقیق زمان ورود کالا به گمرک، می‌تواند به رسوب کالا در انبارهای گمرکی و افزایش هزینه‌های نگهداری و انبارداری منجر شود.
ناتوانی در پرداخت حقوق و عوارض گمرکی، به دلیل کمبود نقدینگی یا عدم تطابق قیمت واقعی ارز با نرخ ارز نیما، می‌تواند مانع از خروج کالا از گمرک و تحمیل ضرر و زیان به صاحبان کالا شود.
5- مشکلات زیرساختی
یکی از معضلات اساسی در گمرکات، تناسب نداشتن ظرفیت انبارها با حجم کالاهای ورودی است. انبارهای موجود غالباً برای پاسخگویی به حجم عظیمی از کالاهای وارداتی طراحی نشده‌اند، به همین دلیل شاهد انباشت و رسوب کالا در محوطه‌های گمرکی هستیم. این معضل نه تنها فضای کافی برای ذخیره‌سازی کالاهای جدید را فراهم نمی‌کند، بلکه به کندی ترخیص کالاهای موجود و فساد و آسیب دیدن آنها نیز می‌انجامد.
کمبود و گرانی ناوگان حمل و نقل، چالش دیگری است که در فرآیند ترخیص کالا خودنمایی می‌کند. کمبود کامیون، تریلی و سایر وسایل نقلیه برای حمل کالا از گمرک به مقصد، به تأخیر در ترخیص و افزایش هزینه‌های حمل و نقل منجر می‌شود. گرانی ناوگان نیز مزید بر علت شده و صاحبان کالا را با مشکلات عدیده‌ای روبرو می‌کند.
ترافیک و کندی در بنادر و جاده‌ها، از دیگر موانع ترخیص سریع کالا به شمار می‌رود. ازدحام کشتی‌ها در بنادر، به دلیل کمبود اسکله و تجهیزات تخلیه و بارگیری، فرآیند ترخیص را به تأخیر می‌اندازد. همچنین، وضعیت نامناسب جاده‌ها و ترافیک سنگین، حمل و نقل کالا از بنادر و گمرکات را به کندی و با دشواری مواجه می‌کند.
6- عوامل خارجی
تحریم‌های اقتصادی مبادلات تجاری را با مشکل مواجه می‌کنند و می‌توانند به طور مستقیم بر فرآیند ترخیص کالا اثر بگذارند. برای مثال، تحریم‌ها می‌توانند نقل و انتقال پول را دشوار کرده و یا باعث کمبود کالاهای اساسی شوند. در این شرایط، ترخیص کالا به زمان و هزینه بیشتری نیاز خواهد داشت.
بیماری‌های همه‌گیر مانند کرونا نیز می‌توانند زنجیره تامین جهانی را مختل کنند. این موضوع می‌تواند به کمبود مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای منجر شده و فرآیند تولید و ترخیص کالا را با مشکل مواجه کند. علاوه بر این، محدودیت‌های سفر و قرنطینه نیز می‌توانند بر روند ترخیص کالا اثر بگذارند.
فجایع طبیعی مانند سیل و زلزله نیز می‌توانند زیرساخت‌ها را تخریب و به بنادر و گمرکات آسیب برسانند. در این شرایط، ترخیص کالا به طور موقت متوقف شده و یا با تاخیر انجام می‌شود.
7- قوانین دست و پاگیر
ترخیص کالا از گمرک می‌تواند فرآیندی پیچیده و زمان‌بر باشد. این امر به دلیل وجود مقررات سخت گیرانه و پیچیده، عدم تناسب قوانین با شرایط روز و تفسیرهای سلیقه‌ای از قوانین است.
مقررات سختگیرانه و پیچیده گمرکی، مراحل ترخیص کالا را برای صاحبان کالا دشوار می‌کند. این قوانین شامل موارد متعددی مانند ثبت سفارش، اخذ مجوزهای لازم، ارائه اسناد و مدارک و پرداخت عوارض و حقوق گمرکی می‌شود. پیچیدگی این قوانین و فرآیندها، نیاز به تخصص و تجربه را برای ترخیص کالا افزایش می‌دهد.
عدم تناسب قوانین با شرایط روز، یکی دیگر از مشکلات ترخیص کالا است. برخی از قوانین گمرکی قدیمی و به‌روز نشده هستند و با نیازهای فعلی تجارت همخوانی ندارند. این امر می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی برای صاحبان کالا شود، زیرا ممکن است کالای آنها با قوانین جدید مغایرت داشته باشد.
تفسیرهای سلیقه‌ای از قوانین نیز از دیگر مشکلات ترخیص کالا است. به دلیل عدم وجود ضابطه‌های روشن در برخی موارد، گمرکات مختلف ممکن است قوانین را به صورت متفاوتی تفسیر کنند. این امر می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی برای صاحبان کالا شود، زیرا ممکن است کالای آنها در یک گمرک ترخیص شده و در گمرک دیگر با مشکل مواجه شود.
8- عدم شفافیت و فساد
فقدان شفافیت در فرآیندهای گمرکی، یکی از بزرگترین چالش‌های پیش روی تجار و فعالان اقتصادی است. این معضل، زمینه را برای فساد و سوءاستفاده فراهم می‌کند و به بروز مشکلاتی نظیر رشوه‌خواری و تبانی منجر می‌شود.
رشوه‌خواری و تبانی، روند ترخیص کالا را با چالش‌های متعددی روبرو می‌کند. این امر نه تنها باعث افزایش هزینه‌ها برای تجار می‌شود، بلکه به طولانی شدن فرآیند ترخیص کالا و در نهایت، ضربه به رونق کسب و کارها می‌انجامد.
ضعف نظارت بر عملکرد گمرک، مزید بر علت شده و زمینه را برای بروز تخلفات متعددی فراهم می‌کند. عدم وجود سیستم‌های نظارتی قوی، فرصت را برای سوءاستفاده افراد سودجو از شرایط موجود ایجاد می‌کند و به بروز فساد در این بخش دامن می‌زند.
مجموعه این مشکلات، تجارت را با چالش‌های جدی روبرو کرده و به ضرر اقتصاد کشور تمام می‌شود. رفع این موانع، نیازمند شفاف‌سازی فرآیندهای گمرکی، مبارزه با فساد و رشوه‌خواری، و تقویت سیستم‌های نظارتی است.
9- عدم وجود سیستم‌های جامع و یکپارچه
فقدان سامانه‌های جامع و یکپارچه برای تبادل اطلاعات بین دستگاه‌های مختلف، گویی گره‌ای کور در تار و پود تجارت افتاده و فرآیند ترخیص کالا را به امری کند و پرهزینه تبدیل کرده است. در دنیای امروز که سرعت حرف اول را می‌زند، عدم وجود چنین سامانه‌هایی، تجار و فعالان اقتصادی را با چالش‌های بزرگی روبرو می‌کند.
تصور کنید که صاحبان کالا برای ترخیص کالای خود باید به مراجع مختلف مراجعه کرده و اطلاعات و مدارک خود را بارها و بارها ارائه کنند. این فرآیند نه تنها زمان‌بر و طاقت‌فرسا است، بلکه هزینه‌های زیادی را نیز به صاحبان کالا تحمیل می‌کند.
علاوه بر این، عدم وجود سامانه‌های یکپارچه، زمینه را برای بروز فساد و سوءاستفاده فراهم می‌کند. چرا که در چنین شرایطی، تبادل اطلاعات به صورت شفاف انجام نمی‌شود و امکان نظارت دقیق بر فرآیند ترخیص کالا وجود ندارد.
اما مشکلات به اینجا ختم نمی‌شود. حتی سامانه‌های موجود نیز به طور کامل به‌روزرسانی نشده و با نواقص فنی متعددی روبرو هستند. این نواقص فنی، فرآیند ترخیص کالا را کندتر کرده و به نارضایتی صاحبان کالا می‌انجامد.
همچنین افزودنی هستیم که عدم اتصال سامانه‌های گمرک به سایر سامانه‌های دولتی نیز چالش دیگری را به وجود آورده است. در چنین شرایطی، تبادل اطلاعات بین دستگاه‌های مختلف به صورت دستی انجام می‌شود که این امر نه تنها زمان‌بر و پرهزینه است، بلکه احتمال بروز خطا را نیز افزایش می‌دهد.
10- ضعف فرهنگ تجارت خارجی
ناآشنایی با قوانین و رویه‌های پیچیده تجارت بین‌الملل، صاحبان کالا را در مسیر ترخیص کالا با چالش‌های متعددی روبرو می‌کند. این عدم آگاهی، می‌تواند منجر به بروز خطاهای گاه مکرر در فرآیند ترخیص شده و به تاخیر در ترخیص و رسوب کالا در گمرک بیانجامد.
کمبود آموزش‌های تخصصی در زمینه تجارت خارجی، دانش و مهارت فعالان این حوزه را محدود می‌کند. عدم تسلط بر قوانین و مقررات گمرکی، پیچیدگی‌های مربوط به اسناد و مدارک مورد نیاز و عدم آشنایی با رویه‌های رایج در تجارت بین‌الملل، از جمله مشکلاتی است که فعالان این حوزه با آن مواجه هستند.
عدم پایبندی به قوانین و مقررات، زمینه‌ای برای بروز تخلفات و مشکلات متعدد در فرآیند ترخیص کالا فراهم می‌کند. عدم صداقت در اظهار اطلاعات مربوط به کالا، ارائه اسناد و مدارک جعلی، تلاش برای فرار از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی و رشوه‌خواری، از جمله مصادیق بارز این معضل هستند که به نوبه خود، به تشدید رسوب کالا در گمرک دامن می‌زنند.
راهکارهای رفع مشکل رسوب کالا در گمرک
- تسهیل و تسریع در تخصیص ارز: ساماندهی سیستم ارزی و تخصیص به موقع ارز به واردکنندگان.
- اصلاح و ساده‌سازی فرآیند ثبت سفارش و مجوزها: کاهش بروکراسی اداری و شفاف‌سازی قوانین و مقررات.
- افزایش نیروی انسانی و تجهیزات گمرکی: تجهیز گمرک به امکانات و نیروی انسانی کافی برای تسریع در انجام تشریفات گمرکی.
- ارتقای دانش و آگاهی صاحبان کالا: ارائه آموزش‌های لازم به صاحبان کالا در خصوص قوانین و مقررات گمرکی.
- توسعه و تجهیز زیرساخت‌ها: افزایش ظرفیت انبارداری، نوسازی ناوگان حمل و نقل و بهبود وضعیت بنادر و جاده‌ها.
- کاهش قوانین دست و پاگیر: اصلاح قوانین و مقررات گمرکی و تناسب آنها با شرایط روز تجارت.
- افزایش شفافیت و مبارزه با فساد: ایجاد سامانه‌های شفاف و نظارت دقیق بر عملکرد گمرک.
- ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف: ایجاد سامانه‌های یکپارچه و تبادل اطلاعات بین دستگاه‌های مرتبط با ترخیص کالا.
- ترویج فرهنگ تجارت خارجی: ارتقای دانش و مهارت فعالان در حوزه تجارت خارجی و ترویج فرهنگ قانون‌مداری.
سخن پایانی
رسوب کالا در گمرک، معضلی چند وجهی است که حل آن نیازمند عزم جدی دولت و همکاری بخش خصوصی است. با اجرایی شدن راهکارهایی که دولت در نظر گرفته است، می توان به طور قابل توجهی این مشکل را حل کرد و به رونق تجارت خارجی کشور کمک کرد. برای گرفتن مشاوره رایگان در این زمینه می توانید با کار
هزینه های گمرکی وجوهی هستند که جهت بعضی از خدمات گمرکی مثل تخلیه ، بارگیری یا باربری ، صفافی یا مشاهده بیشتر
در دنیای تجارت امروز، صادرات و واردات کالا نقشی حیاتی در رونق اقتصادی ایفا می‌کند. در این میان، کیفیت و مشاهده بیشتر
یکی از بیشترین محصولات و کالاهای وارداتی به ایران مواد شیمیایی هستند. مواد شیمیایی به دلیل کاربردهای گوناگون در تولید مشاهده بیشتر
