منظور از دامپینگ یا قیمت شکنی در اقتصاد، فروش کالا با قیمتی کمتر از قیمت استاندارد است؛ به طوری که صرفه اقتصادی نداشته باشد. در تجارت بین‌المللی دامپینگ به بازار شکنی یا قیمت شکنی نیز معروف است. این اصطلاح کاربرد بسیاری در بازرگانی دارد. معادل فارسی آن «رقابت مکارانه» یا «رقابت مخرب» است. هدف از دامپینگ، خارج کردن رقبا از میدان رقابت و در اختیار گرفتن بازار است. بازارشکنی در واقع نوعی تبعیض قیمت به حساب می‌آید که برای به دست آوردن سود بسیار در بلند مدت، انجام میشود. در ادامه مقاله درباره دامپینگ توضیح خواهیم داد پس تا انتها با ما همراه باشید.
دامپینگ (Dumping) چیست؟
دامپینگ از کلمه Dump به معنای «ارزان فروختن یک محصول» برگرفته شده است، به بیان ساده یعنی فروش محصول خارجی با قیمتی بسیار کمتر از محصول داخلی! به طوری که این کار باعث شود مردم تحت تاثیر قیمت پایین‌تر کالای وارداتی، از خرید کالای داخلی اجتناب کنند. نمونه بارز دامپینگ، کشور چین است که در سراسر دنیا کالاهایی را با قیمت پایین‌تر از محصولات داخلی کشور، صادر کرده و با کیفیت پایین‌تر ارائه می‌دهد و به این روش توانسته بازار بسیاری از کشورها را در دست بگیرد.
دامپینگ به عنوان نوعی تبعیض قیمتی در نظر گرفته میشود و زمانی اتفاق می‌افتد که یک تولیدکننده قیمت کالایی را که وارد بازار خارجی شده، تا سطحی پایین بیاورد که کمتر از قیمتی باشد که مشتریان داخلی در کشور مبدا پرداخت میکنند. این تکنیک با هدف کسب مزیت رقابتی در بازار واردات و به صورت عمدی به کار گرفته میشود.
بنابراین دامپینگ به شرکت‌های خارجی اطلاق میشود که محصولات خود را زیر ارزش بازار قیمت گذاری میکنند تا رقابت داخلی را از بین ببرند. در مقابل دامپینگ، خدمات ضد دامپینگ وجود دارند. ضد دامپینگ‌ها نوعی تعرفه حمایتی هستند که دولت برای واردات‌کالاهایی که بنظر می‌رسد به میزان قابل توجهی نادرست و کم قیمت گذاری شده‌اند، وضع می‌کند.
اخیرا برخی از کشورها به دامپینگ روی آورده‌اند و به کشور وارد کننده محصول، آسیب‌های بسیاری وارد میکنند. اگرچه ممکن است در زمان کوتاه این کار برای مصرف‌کنندگان مفید باشد، اما در حقیقت نوعی کارشکنی به روش غیر مستقیم است و بر بازار داخلی کشور تاثیر بسیار مخربی می‌گذارد و باعث ضرر به تولیدکنندگان داخلی میشود.
انواع دامپینگ
دامپینگ در انواع مختلفی انجام میشود که هر کدام ویژگی خاص خود را دارند. چندین نوع دامپینگ وجود دارد که به صورت زیر است:
- مقطعی (Sporadic)
دامپینگ مقطعی زمانی رخ می‌دهد که یک تولیدکننده با لیست موجودی فروخته نشده بخواهد از شر اقلام معاملاتی اضافه و بی‌کیفیت خلاص شود. برای حفظ جایگاه رقابتی خود در داخل، تولیدکننده باید از جنگ قیمت بپرهیزد زیرا ممکن است به بازار داخلی آسیب وارد کند. بنابراین، یک راهکار می‌تواند از بین بردن اضافه عرضه باشد، درست همان کاری که کشاورزان آسیایی انجام می دهند و جوجه های کوچک را به دریا ریخته یا آنها را می سوزانند.
- غارتگر یا افسار گسیخته (Predatory)
دامپینگ غارتگر ماندگارتر از دامپینگ مقطعی است. این استراتژی شامل فروش کالا بدون سود جهت دسترسی به بازار و جهت دهی رقابت می باشد. زمانی که رقابت از بین رفت یا بازار شکل گرفت، شرکت از جایگاه انحصاری خود برای افزایش قیمت استفاده می کند. برخی از منتقدین این ادعا را که دامپینگ غارتگر زیان آور است را رد می کنند و خاطر نشان می کنند که اگر قیمت از سوی شرکتی که دامپینگ انجام می دهد افزایش یابد، رقبای پیشین می توانند زمانیکه بازار دوباره سودده شود، وارد بازار شوند.
- مستمر (Persistent)
دامپینگ مستمر رایج ترین نوع دامپینگ است که مستلزم فروش پیوسته کالاها با قیمت های پایین تر در یک بازار نسبت به سایر بازارها می باشد. دامپینگ یا بازارشکنی مستمر به معنی این است که برخی از تولید کننده‌های داخلی بیشترین سود بازار را نصیب خود کنند. این نوع بازار شکنی در بلند مدت اتفاق می‌افتد و اثرات آن نیز بلند مدت است.
- معکوس(Reverse)
سه نوع دامپینگ بررسی شده فوق دارای یک مشخصه مشترک هستند. همه آن ها کالاهای خود را با قیمت های پایین تری در خارج نسبت به داخل کشور عرضه می کنند. اگر چه این امکان هم وجود دارد که تاکتیک کاملا متفاوتی بکار گرفته شود یعنی دامپینگ معکوس! برای این منظور تقاضای خارجی باید از کشش پذیری کمتری برخوردار باشد و بازار نیز باید تحمل قیمت بالاتر را داشته باشد. بر این اساس هر گونه دامپینگ در بازار داخلی تولید کننده از طریق فروش کالا با قیمت پایین تر در سطح داخلی امکان پذیر خواهد بود.
مزایای دامپینگ برای کشورهای فروشنده
- کشور فروشنده، کالاهای خود را با قیمتی بسیار پایین عرضه می‌نماید و با این کار رقبای خود را کنار می‌زند. البته زمانی این کار به نفع شرکت‌ها است که کشور بر صادرات خود یارانه‌های حمایتی وضع نموده باشد.
- کشوری که اقدام به بازارشکنی می‌کند بازارهای بلند مدت را متعلق به خود می‌نماید.
- در بعضی کشورها دامپینگ را با هدف افزایش اشتغال و درآمدزایی نیز انجام می‌دهند.
مزایای دامپینگ برای کشورهای خریدار
از مزایای دامپینگ برای مصرف کنندگان و خریداران کالاها این است که می‌توانند با قیمت بسیار پایین‌تر از قیمت‌های داخلی خرید کنند. این کار باعث میشود که اگر مصرف کننده، کالاهای ارزان را به جای کالاهای تولید شده استفاده کند، کالاهای تولید شده نیز با قیمت ارزان‌تر وارد بازار شوند.
معایب دامپینگ برای کشورها
از معایب بازار شکنی این است که باعث تخریب اقتصاد کشورها می شود و رقیب‌های تجاری در زمینه کالاهای مرغوب از بازار بیرون می‌روند و بازار در انحصار کالاهای بی‌کیفیت باقی می‌ماند مانند کالاهای تولید کنندگان چینی! همچنین این مسئله باعث به وجود آمدن بحران بیکاری در کشورها میشود زیرا تولید کننده‌های داخلی این کشورها تولیدات خود را متوقف می‌نمایند.
معیارهای تشخیص بازار شکنی مقایسه قیمت کالاهای وارداتی با کالاهای تولید داخل است. زمانی دامپینگ اتفاق می‌افتد که کالاهای وارداتی در بازار کشور با قیمتی به فروش برسد که این قیمت کمتر از هزینه‌های تولید کالاهای مشابه آنها در خود کشور باشد. کشور وارد کننده می‌تواند با اعمال سیاست‌هایی مانند حمایت از تولید کنندگان داخلی و وضع تعرفه بر کالاهای وارداتی، مانع این بازار شکنی شود.
نمونه‌هایی از دامپینگ در کشورهای مختلف
دامپینگ یا بازارشکنی که مفهومی اقتصادی است و در اکثر کشورها اتفاق می‌افتد به خصوص در بازار کشورهایی که محصولات شباهت زیادی باهم داشته باشند. تولیدکنندگان و بازرگانان اقدام به این کار می‌نمایند تا رقیبان خود را از دور رقابت خارج کنند. نمونه‌ای از این اقدام اولین بار در قرن بیستم، توسط تولید کنندگان انگلستان برای رقابت با تولیدات آمریکایی انجام گرفت .
همچنین در طول دهه‌های 1390 تولید کنندگان و بازرگانان ژاپنی اقدام به بازار شکنی کردند، آنها این کار را در بازارهای لوازم الکتریکی آمریکا مانند انواع تلویزیون‌ها و همچنین بازار فولاد آمریکا انجام دادند. زیرا ژاپنی‌ها در زمینه تولید انواع تلویزیون‌ها مهارت داشتن و خط تولید آنها بسیار قدرتمند بود و آمریکایی‌ها نیز در این زمینه رقیب آنها بشمار می‌آمدند. ژاپنی‌ها اقدام به فروش محصولات خود در بازارهای آمریکا با قیمتی کمتر از قیمت‌های مطرح شده در بازارهای آمریکا نمودند و طولی نکشید که توانستند بازار تلویزیون را به دست بگیرند و به سود کلانی دست یابند.
همچنین در زمینه تولید فولاد، آمریکا و ژاپن تولیدکنندگان زیادی داشتند و تولیدکنندگان و بازرگانان ژاپنی به دلیل به دست آوردن این بازار و خارج کردن تولیدکنندگان و رقبای آمریکایی از دایره رقابت، اقدام به بازارشکنی یا فروش پایین نمودند و پس از مدتی به اهداف بلند مدت خود یعنی سودآوری بالا دست پیدا کردند. علاوه بر بازارهای آمریکا، ژاپنی‌ها اقدام به عمل بازارشکنی در بازار خودرو و فولاد اروپا نیز نمودند و در این زمینه هم به موفقیت رسیدند.
نمونه‌ای دیگر از دامپینگ کشورهای اروپایی هستند که در زمینه فروش مازاد محصولات کشاورزی فعالیت داشته‌اند. این کشورها به دلیل این که بتوانند باقی مانده محصولات کشاورزی خود را در انبارها به فروش برسانند، محصولات را با قیمتی کمتر از قیمت عادی وارد بازار نمودند.
نمونه هایی از دامپینگ در بازارهای ایران
نمونه بارز دامپینگ در بازار خودروی ایران است که تولید کنندگان شرکت‌های مختلف برای انحصارگر شدن در زمینه فروش، اقدام به بازار شکنی یا فروش محصولات خود با قیمتی ارزان‌تر از نمونه‌های آن در شرکت‌های دیگر نمودند، از جمله شرکت‌های تولید خودرو در ایران می‌توان به ایران خودرو، سایپا، مدیران خودرو و کرمان موتور اشاره کرد.
یکی دیگر از نمونه‌های بازار شکنی، بازار گوشی آمریکا و چین است که در سال‌های اخیر به شدت رواج داشته اند. همچنین کشور چین در زمینه‌های مختلفی اقدام به دامپینگ در ایران نموده است و با این کار باعث بیکار شدن بسیاری از تولیدکنندگان محصولات داخلی ایران و تحمیل ضررهای بسیاری به اقتصاد ایران شده است.
نگرش بین المللی در مورد دامپینگ
تنها سازمانی که می تواند درباره دامپینگ و عادلانه بودن آن قضاوت کند سازمان تجارت جهانی (WTO) است اما اکثر کشورها طرفدار دامپینگ نیستند. دامپینگ طبق قوانین سازمان تجارت جهانی قانونی است، مگر اینکه کشور خارجی یا همان وارد کننده کالا، بتواند به طور قابل اتکا، اثرات منفی شرکت صادرکننده را برای تولیدکنندگان داخلی خود اثبات کند. اکثر کشورها برای مقابله با دامپینگ و محافظت از صنایع داخلی خود در برابر قیمت گذاری غارتگرانه، از تعرفه ها و سهمیه ها استفاده می کنند. همچنین دامپینگ زمانی که باعث تأخیر از نظر تامین مواد اولیه در استقرار یک صنعت در بازار داخلی گردد، ممنوع می باشد.
براساس توافقنامه سازمان تجارت جهانی کشورها به دامپینگ با دید مطلوبی نگاه نمی کنند. اگرچه در صورتی که موجب آسیب های مادی به صنعت داخلی کشور وارد کننده نشود، ممنوع نیست اما با این حال برخی کشورها تا آنجا پیش می روند که دامپینگ محصولات مختلف را غیرقانونی می دانند زیرا دولت در این کشورها در تلاش است از صنایع یا شرکت هایی که حیاتی هستند یا ممکن است به صورت بالقوه بخاطر دامپینگ شکست بخورند، محافظت کند.
اکثر موافقت نامه های تجاری شامل محدودیت در دامپینگ است. اثبات نقض چنین قراردادهایی ممکن است دشوار باشد ولی اجرای کامل آن می تواند مقرون به صرفه باشد. اگر دو کشور توافقنامه تجاری نداشته باشند، منع خاصی برای دامپینگ تجاری بین آنها وجود ندارد.
سیاست‌های ضد دامپینگ
کشور وارد کننده می‌تواند با اعمال سیاست‌هایی مانند حمایت از تولید کنندگان داخلی و وضع تعرفه بر کالاهای وارداتی، مانع این بازار شکنی شود. سازمان تجارت جهانی، بازار شکنی را به دلیل این که منجر به آسیب جدی به صنعت داخلی کشور وارد کننده میشود، ممنوع کرده است.
از آنجایی که دامپینگ به عنوان وسیله‌ای برای استعمار اقتصادی کشورهای در حال توسعه توسط کشورهای قدرتمند و صنعتی محسوب میشود تا بازار داخلی آنها را تحت سلطه خود قرار دهند، بسیاری از کشورهایی که اقتصادشان تحت این عمل دچار ضرر و مشکلات مالی شده است به دنبال روش‌ها و ترفندهایی برای رهایی از این نوع بازار شکنی هستند.
یکی از این کشورها آمریکا بود که برای جلوگیری از پای درآمدن اقتصاد فولاد خود در برابر فولاد ژاپن و کره، اقدام به حمایت از تولید کنندگان داخلی خود از طریق پرداخت یارانه‌های حمایتی و نیز اعمال معافیت‌های مالیاتی بر آنها نمود و در مقابل، بر فولاد وارداتی از ژاپن و کره تعرفه‌های بالایی وضع کرد تا با این کار قیمت محصولات وارداتی بیشتر از محصولات داخلی خود آمریکا شود، در نتیجه بازار فروش فولاد آمریکا رونق گرفت.
انگیزه های دامپینگ در بازاریابی بین الملل
یکی از چالش هایی که در عرصه بازاریابی بین الملل پیش روی بازاریابان قرار دارد بحث دامپینگ Dumping است. به طور کلی فروش کالا در یک بازار خارجی با قیمتی کمتر از هزینه نهایی و قیمت تمام شده آن برای به دست آوردن امتیاز در رقابت با دیگر عرضه کنندگان همان کالا را دامپینگ می گویند. کشورها با انگیزه های بسیاری دامپینگ را اعمال می کنند که ما در اینجا به دو مورد از آنها اشاره می کنیم:
- انگیزه های اقتصادی
به عنوان مثال وقتی یک کالا چینی در بازار خارجی به مرحله اشباع رسیده باشد جذب نمی شود و تولید کننده چینی برای نجات از ضرر و زیان خود، یا آن ها را به حراج می گذارد یا دامپینگ می کند.
- انگیزه های بازرگانی
در این مورد انگیزه دامپینگ کننده این است که برای ورود به بازاری جدید ابتدا با قیمتی پایین کالای خود را عرضه می کند تا مشتری بیشتری جذب کند و بعد از اینکه محصولات خود را در بازار ثابت کرد کم کم قیمت ها را افزایش می دهد. مورد دیگر این است که فرد می خواهد از سهم بازار خود در مقابل دیگر مؤسسات مشابه دفاع کند که به این نوع دامپینگ، دامپینگ تدافعی گفته می شود. دامپینگ دیگری که از سیاست های ناجوانمردانه تلقی می شود، دامپینگ غارتگر است که شرکت می خواهد با این شیوه رقبای خود را به کلی نابود کند و کل بازار را سهم خود نماید.
لازم به ذکر است که اثبات عمل دامپینگ در بعضی موارد دشوار است. مثلاً هنگامی که دولت با پرداخت یارانه های صادراتی جهت صادرات کالا به تولید کننده کمک می کند نمی توان به طور قطعی گفت که قیمت پایین کالایی که صادر می شود به بازارهای دیگر یک نوع دامپینگ است. بنابراین در بعضی موارد اثبات این عمل با توجه به دخالت دولت ها این کار را مشکل می سازد که اختلاف در این مورد به هیأت دادرسی گات(GAT) ارجاع داده می شود.
نتیجه گیری
دامپینگ زمانی رخ می‌دهد که کشوری قیمت صادرات یک کالا را به دلیل وجود سیاست‌هایی، کمتر از ارزش واقعی آن یا حتی کمتر از قیمت تمام شده آن محصول تعیین نماید تا سهم ناعادلانه‌ای از بازار فروش را به خود اختصاص دهد و بتواند هنگامی که درخواست محصول در کشور مقصد افزایش پیدا کرد، از آن سود بیشتری کسب نماید. دامپینگ Dumping را می‌توان این چنین تعریف کرد فروش کالا در خارج از یک کشور به قیمتی پایین‌تر از قیمت بازار داخلی!
سیاست‌های متعددی برای مبارزه با دامپینگ وجود دارند. یکی از سیاست های جلوگیری از آسیب از جانب دامپینگ این است که کشور باید با استفاده از موافقت نامه‌های تجاری اقدام کند. در صورتی که هر دو طرف به توافق برسند، می‌توانند به صورت صحیح رقابت کنند و از بازارشکنی جلوگیری کنند.
