قانون امور گمركي و آئين نامه اجرائي نحوه تشريفات ترخيص كالاهاي وارداتي و صدور كالا از كشور را تنظیم می کند که براساس آن باید اظهارنامه گمركي به اداره گمرك ارائه شود. همچنین متقاضی نیز باید اسناد و مدارک مورد نیاز همچون سياهه خريد، گواهي مبدأ، اسناد بانكي و ساير مجوزهاي مورد نياز كه مطابق با مقررات و قوانين مشخص شده اند را ضمیمه اظهارنامه کند.
انواع کالاهای صادراتی و وارداتی
مطابق با قانون مقررات صادرات و واردات، تمامی كالاهاي صادراتي و وارداتي به سه گروه زير تقسيم شده اند که عبارتند از:
- كالاي مجاز: به آن دسته از کالاهایی گفته می شود که برای صدور یا وارد کردن آنها رعايت ضوابط و كسب مجوز ضرورتی ندارد.
- كالاي مشروط: به آن دسته از كالاهایی گفته می شود كه صدور يا ورود آنها تنها با كسب مجوزهاي مربوطه ممکن می شود.
- كالاي ممنوع: به آن دسته از كالاهايي گفته می شود كه واردات یا صادرات آنها با قوانین داخلی کشور و شرع مقدس منافات دارد و براساس قانون ممنوع الورود و صدور هستند.
در صورتی که براي ورود يا صدور یک کالا، اظهارنامه گمركي به اداره گمرك ارائه شده است، باید از نظر انطباق با مندرجات اظهارنامه و اسناد و مدارك و قوانين مربوطه بررسی شوند و در صورتی که هیچ مغایرتی با قوانین مربوطه نداشته باشد، می توان برای صدور پروانه گمركي و ترخيص آن اقدام کرد.
تشریفات صدور کالا
برای انجام تشریفات صدور، تنها برخی کالاها قانونی محسوب می شوند که عبارتند از:
- زعفران در گمركات مهرآباد و مشهد
- پسته در گمركات كرمان، مهرآباد و غرب تهران
- پوست و روده و سالامبور در گمرك جنوب تهران
- فرش در گمركات غرب تهران، كرمانشاه، مشهد، مهرآباد، كرمان و شيراز
نظام گمركي مدرن
چند سالی است که اداره گمرک نیز به شیوه مدرن و دیجیتالی اداره می شود. در این رابطه اداره گمرك جمهوري اسلامي ايران با تدوين برنامه‌اي جامع به منظور اصلاح نظام سنتي خود، با همكاری برنامه عمران سازمان ملل متحد 1، تشريفات گمركي مربوط به ترخيص كالا را تا حد ممكن، آسانتر کرده است. در عین حال تلاش کرده تا كنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل متحد 2 را تصویب و به سیستم های کامپیوتری توجه کند.
به همین دلیل استفاده از نظام گمركي اطلاعات رايانه‌اي در دستور كار گمرك ايران نیز قرار گرفته است که با اجرای این سیستم در بخش صادرات از تاريخ (17/10/76) و متعاقب آن یک سال بعد در بخش واردات از تاريخ (12/6/77)، بسياري از مراحل تشريفات ترخيص كالا، و بیشتر در مواردی که به نظر کارشناسی و تصمیم گیری نیاز نباشد، امور ترخیص کالاها با سهولت بیشتری انجام می شود. قابليتها و امتيازات مختلف و متعددی که این سیستم دارد، موجب شده تا از روش سنتي پيشين كاملاً متمايز و ممتاز باشد. در حال حاضر تمامی اداره گمرکات کشور از سیستم دیجیتالی استفاده می کنند.
مزايای سيستم رایانه ای در اداره گمرک
- صدور پروانه ترخيص کالاها با استفاده از سیستم رایانه ای.
- اختصاص شماره ثبت به وسيله رايانه و در نتیجه کنار گذاشتن ژورنال.
- اختصاص شماره ثبت با استفاده از رايانه و در نتیجه کنار گذاشتن کوتاژ.
- کوتاه شدن مدت زمان ارائه انواع گزارشات آماري، اقتصادي، تجاري و گمركي.
- استفاده از يك فرم استاندارد و در نتیجه کنار گذاشتن نسخه‌هاي اضافي اظهارنامه.
- كنترل مجوزهاي مورد نیاز به منظور ترخيص کالا با استفاده از ارائه كدهاي مربوطه توسط سيستم.
- محاسبه وصولي‌هاي گمرك با استفاده از سیستم کامپیوتری و در نتیجه افزایش دقت و سرعت کار.
- استفاده از فرم بين المللي سند واحد اداري (S.A.D) به عنوان اظهارنامه؛ به این معنا که كدگذاري اطلاعات و جداول كنترلي مرجع شامل اطلاعاتی از قبیل نام افراد، كالاها، كشورها و … هستند که ورود اين اطلاعات و گزارش‌گيري از آنها با سرعت بیشتری انجام می شود.
قابليت ها سيستم رایانه ای در اداره گمرک
- قابلیت بررسی حسابهاي اعتباري و پيش‌پرداخت در برنامه حسابداري.
- قابلیت كنترل ترانزيت كالا در مبدأ و مقصد با استفاده از سیستم کامپیوتری.
- قابلیت اظهار كالا از راه دور از طریق پست الكترونيكي و تجهيزات مخابراتي.
- قابلیت كنترل ارزش كالا با استفاده از سوابق ارزش موجود در سیستم کامپیوتری.
- قابلیت تعیین ارزیاب با استفاده از این سيستم و تقسيم اظهارنامه‌ها در میان آنها.
- قابلیت تبديل اطلاعات اظهارنامه به كدهاي EDI و ایجاد زمينه تبادل الكترونيكي اطلاعات.
- قابلیت پرداخت عوارض گمركي و همچنین حقوق با استفاده از سيستم الكترونيكي بانكي.
- قابلیت انتخاب مسير ترخيص كالا براساس اطلاعات موجود در سيستم (كانالهاي سبز، زرد، آبي و قرمز)
- قابلیت کار با برنامه رايانه‌اي فهرست كل بار (مانيفست) به منظور كنترل ميزان كالاهاي وارد شده و تسويه آنها از دفاتر انبار.
- قابلیت برقراری ارتباط سيستمي میان اداره گمرک و دفاتر حق‌العملكاران، بانكها، شركتهاي بيمه و مؤسسات حمل و نقل و ایجاد شرایط و زمينه مركز تجاري 1 و دستيابي به تجارت بدون كاغذ 2.
جمهوري اسلامي ايران مصمم است تا با استمرار طرح تجهيز گمركات عمده كشور به نظام گمركي اطلاعات رايانه‌اي بسیاری از مشكلات موجود گمركي كشور را برطرف کند. همچنین دولت در تلاش است تا با ایجاد سیستم رایانه ای مبادلات بازرگاني، واردات و صادرات را تسهیل کند. در این صورت شاهد افزايش كارايي بخش تجارت گام اصلي نوسازي نظام گمركي و تجهيز آن با روشها و امكانات جدید خواهیم بود.